Rtęć była składnikiem powszechnie stosowanych leków m.in. przeciwbakteryjnych, moczopędnych, antyseptycznych, przeczyszczających czy maści stosowanych na skórę. Obecnie są one wycofywane. Jednakże zatrucia rtęcią wciąż się zdarzają, ponieważ metal ten jest nadal używany w przemyśle, urządzeniach elektrycznych, w produkcji farb, w stomatologii czy w laboratoriach. Termometry rtęciowe zostały już w Polsce wycofane ze sprzedaży.

Zatrucia rtęcią jest trudne do diagnozy ze względu na małą wiedzę wśród lekarzy jak i trudny oraz mało charakterystyczny początek choroby.

Rtęć występuje w postaci metalicznej, nieorganicznych soli i związków organicznych rtęci.

Rtęć metaliczna

Dawniej poszukiwacze złota wykorzystywali rtęć do uzyskania złota, praktyka ta nadal jest stosowana w krajach nierozwiniętych. Narażenie na te najbardziej lotne opary rtęci związane jest z wykonywanym zawodem. Zatrucie może pojawić się w niewłaściwie wentylowanych pomieszczeniach laboratoryjnych czy na skutek uwalniania się z wypełnień dentystycznych – amalgamatów srebra.

Rtęć metaliczna po spożyciu bardzo słabo się wchłania, ponieważ tworzy nieaktywne chemicznie kropelki. Jest najbardziej niebezpieczna w postaci wdychanych przez płuca oparów.

Nieorganiczne sole rtęci

Chlorek rtęci był stosowany w niektórych kremach o właściwościach odkażających oraz jako lek przeczyszczający i moczopędny.

Azotan rtęci w przeszłości stosowany był bardzo powszechnie do produkcji kapeluszy filcowych. Zatrucie rtęcią w postaci zmian w zachowaniu widać w postaci Szalonego Kapelusznika z „Alicji w Krainie Czarów”.

Sole rtęci nadal stosuje się w przemyśle elektronicznym, do produkcji plastiku, fungicydów czy w stomatologii. Przemysł wprowadził sole rtęci do rzek powodując ich zatrucia w wielu regionach świata.

Sole te są toksyczne po ich spożyciu doustnym, gdzie rtęć w najwyższym stężeniu gromadzi się w nerkach.

Związki organiczne rtęci

Wykorzystywane były jako środki grzybobójcze.
W 1972 roku w Iraku zmarło 500 osób spożywając chleb z metylortecią, pochodzącą z zatrutego ziarna.
W japońskim mieście Minamata zatruciu metylortecią ulegli jej mieszkańcy po spożyciu zakażonych ryb z rzeki, do której ścieki z rtęcią wpuściły miejscowe zakłady chemiczne.
Tiomersal używany jest nadal do produkcji szczepionek przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, jednakże brak jest danych i dowodów wskazujących na zatrucie rtęcią u dzieci szczepionych tą szczepionka według kalendarza szczepień.

Związki te wchłaniają się z przewodu pokarmowego lepiej niż sole nieorganiczne. Spora część gromadzi się w krwinkach czerwonych, poza tym kumuluje się we włosach.

Objawy zatrucia rtęcią

Objawy zatrucia różnią się w zależności od postaci w jakiej nastąpiła ekspozycja na rtęć.

Rtęć metaliczna

Przy krótkim narażeniu na metaliczną rtęć występują takie objawy jak: osłabienie, dreszcze, metaliczny smak w ustach, wymioty, nudności, biegunka, uczucie duszności i kaszel
Długotrwałe narażenie na rtęć powoduje objawy neurologiczne (drżenie, drażliwość, nadmierna pobudliwość, bezsenność, zaburzenia pamięci, niecierpliwość) oraz nadmierne pocenie się i czerwienienie, wole, tachykardię, zapalenie dziąseł oraz obecność rtęci w moczu.

Związki nieorganiczne rtęci

Ostre zatrucie to charakterystyczny szary kolor błony śluzowej jamy ustnej, gardła, jelit, poza tym silny ból, wymioty, krwiste stolce, metaliczny smak w ustach, zapalenie jamy ustnej, nieprzyjemny oddech, poluzowanie zębów oraz uszkodzenie nerek.
Po spożyciu soli rtęci występują takie objawy jak rumień twarzy, kończyn i klatki piersiowej, światłowstręt, jadłowstręt, obfite poty i tachykardia.

Związki organiczne rtęci

Związki te wywołują takie objawy jak zaburzenie widzenia, mowy, upośledzenie umysłowe, drżenie mięśni czy utrata słuchu.

Diagnostyka i leczenie zatrucia rtęcią

Najważniejszy w diagnostyce jest pozytywny wywiad w kierunku narażenia tym metalem. Dodatkowo wykonuje się badania laboratoryjne tj. stężenie rtęci we krwi ( pozytywny wynik to wartość powyżej 4ug/dl / 0,20 uM). Oznacza się rtęć w erytrocytach i moczu (norma do 5ug/l), czasami we włosach. W przypadku pozytywnego wyniku leczenie należy rozpocząć jak najszybciej. W leczeniu zatruć rtęcią stosuje się tzw. środki chelatujące (dimerkaprol, penicylamina), wiążące metal i usuwające go z organizmu. W przypadku zatruć związkami organicznymi stosuje się żywicę politiolową.

źródło:
Farmakologia Goodmana & Gilmana Laurence L. Brunton, John S. Lazo, Keith L. Parker